Đã bao lần ngồi thuyền đi trên dòng sông để vào thăm động Phong Nha là bấy nhiêu lần tôi tự hỏi rằng vì sao một dòng sông được thiên phú cho dòng chảy hiền hòa với làn nước bốn mùa xanh trong màu thủy lục lại được đặt tên là sông Son? Canh cánh trong mình câu hỏi về nguồn cội tên gọi dòng Son tôi đã tìm gặp các cụ cao niên ở làng Phong Nha và được các cụ kể cho nghe về câu chuyện tình cảm động mang tên dòng Son.

Theo người dân nơi đây kể rằng dòng sông được mang tên là sông Son bắt nguồn từ một chuyện tình đẹp nhưng trắc trở, đau thương. Chuyện kể rằng thuở xã xưa ở nơi miền sơn cước trùng điệp này có một cô gái xinh đẹp, nết na vào hàng tuyệt thế giai nhân mà lại đa tài nhất là biệt tài thổi sáo. Mỗi khi tiếng sáo của cô cất lên như khiến đất trời, chim muông phải lặng mình để thưởng thức. Tiếng thơm bay xa, chẳng bao lâu mà thông tin về người con gái tài sắc vẹn toàn lan xa khắp vùng và sang tận nước Lão Qua ( nay là nước Lào). Kể từ đó ngày đêm có không biết bao nhiêu chàng trai con nhà quyền quý, khôi ngô, tuấn tú đến cầu hôn nàng, mong được cưới nàng làm vợ. Nhưng rồi tất thảy đều phải ra về trong thất vọng bởi trong trái tim người đẹp đã có người trong mộng. Tình yêu đến với nàng một cách bất ngờ và nhuốm màu huyện thoại. Câu chuyện tình được bắt đầu vào một đêm trăng đẹp, người con gái ngồi trên các phiến đá hình đầu voi nhô ra giữa con suối chảy vòng sau núi để ngắm cảnh và thổi sáo. Bất ngờ có một luồng ánh sáng rực rỡ xuất hiện từ phía dòng sông chiếu thẳng đến nơi cô gái ngồi thổi sáo. Đang ngỡ ngàng trước cảnh sắc lạ thường, đúng lúc đó cô gái nhìn thấy một chàng trai tuấn tú, dũng mảnh cưỡi tuấn mã bước ra từ vùng sáng đi về phía mình mang theo lời cầu hôn với nàng. Như hẹn từ kiếp trước, chỉ với những lời đơn sơ, mộc mạc nhưng trái tim cô gái đã hoàn toàn thuộc về chàng trai đến từ huyền thoại. Đúng lúc người con gái chìm đắm trong hạnh phúc bất ngờ, say đắm trong tình yêu không hẹn trước thì chàng và nàng lại phải tạm chia tay vì chàng trai phải quay trở về với thế giới của mình. Trước lúc chia tay chàng đã tặng cho cô gái một chiếc nhẫn được xem là lời đính ước trăm năm với nàng và dặn rằng nàng phải luôn mang theo bên mình và bất cứ lúc nào gặp chuyện nguy cấp đe dọa đến tính mạng thì hãy ghé miệng vào mặt nhẫn thì thầm ba tiếng “ về với em” ngay lập tức chàng sẽ về cứu nàng cho dù xa cách trở. Nói rồi cả người lẫn ngựa từ từ ra đi để lại niềm hối tiếc, thẫn thờ và sự ngóng đợi ngày tái hợp trong lòng người con gái. Cùng lúc đó tên lãnh chúa ở phía tây châu Bố Chính ( tức là vùng Phong Nha ngày nay) thuộc hàng giàu có vào loại” phú gia địch quốc” lộng quyền ngang trời dọc đất hay tin về người con gái có sắc đẹp nghiêng nước nghiêng thành bèn nổi cơn thèm khát tìm cách chiếm đoạt bằng được nàng. Hắn ba lần, bảy lượt dùng quyền uy, của cải để gây sức ép buộc nàng nhận lời cầu hôn của hắn nhưng không thành công hắn bèn sai quân lính bắt cóc cô gái chở về lâu đài của hắn. Ngày ngày tên lãnh chúa dùng mọi thủ đoạn dụ dỗ, cầu xin người con gái trao tình yêu cho hắn nhưng đều bị cô cự tuyệt với lý do là đã có chồng chưa cưới. Cuối cùng không thể khuất phục được nàng, tên lãnh chúa thét lên tức tối và ra tay chiếm đoạt nàng. Trong lúc nguy cấp, nhớ tới lời của tình nhân nàng dò tìm chiếc nhẫn đính ước hôm nào nhưng lạ thay chiếc nhẫn đã rời khỏi tay nàng từ bao giờ. Trước sức mạnh của tên bạo chúa cô gái biết không thể chống cự được nàng bèn nhảy qua khung cửa sổ trẫm mình xuống hồ nước sương khói lờ mờ bên tòa lâu đài của tên bạo chúa để bảo vệ cho tình yêu của nàng với chàng trai huyền thoại. Trước khi trẫm mình nàng khắc khoải mong chờ người tình xuất hiện và cất tiềng gọi “ tình quân ơi hãy về đây với em”. Khi thân thể nàng hòa vào lòng hồ ngay lập tức cả vùng núi rừng chao đảo nhấn chìm tòa lâu đài của tên bạo chúa. Đồng thời nước từ các con khe, ngọn suối ào ạt đổ ra lòng hồ nơi người con gái quyên sinh tạo nên dòng chảy rất mạnh dội phá bờ hồ để ào ạt chảy về xuôi đổ ra biển như thể người con gái phá tan gọng kìm quyền lực và sự giam cầm của tên bạo chúa để tìm  về với tình yêu của mình. Dòng nước cứ thế chảy mãi ra biển, khi dòng nước chảy đến đâu thì cá tôm theo về đến đó, nước đi qua mang theo phù sa về để ít lâu sau các bãi mía, nương ngô, đồng lúa được mọc lên tươi tốt ven bờ từ đó xóm làng nối tiếp nhau ra đời tạo nên cảnh sắc xanh tươi, trù phú ít nơi nào sánh kịp.

Cứ như thế dòng sông đã chảy từ đời này sang đời khác nuôi nấng chứng kiến sự trưởng thành của bao thế hệ người dân Phong Nha nhưng vẫn chưa có tên gọi chính thức, cho đến một ngày có một đạo sỹ từ phương Bắc đi qua vùng đất này đã hết sức yêu mến cảnh sắc tươi đẹp của nơi đây đặc biệt là yêu mến vẻ đẹp của dòng sông nên đã suy nghĩ cách gọi tên cho dòng sông xanh biếc. Ông lắng nghe dân làng kể chuyện về sự ra đời của dòng sông đã gắn liền với chuyện tình thủy chung của người con gái tài hoa miền sơn cước nên ông định lấy tên cô gái để gọi tên cho dòng sông. Tuy nhiên câu chuyện tình nhuốm màu huyền thoại đã xảy ra lâu lắm rồi mà không một ai trong làng Phong Nha còn nhớ là có từ thở nào nên cũng chẳng một ai có thế biết được tên người con gái hồng nhan bạc mệnh thở nào. Vì thế lão đạo sỹ dựa trên câu chuyện tình son sắc, thủy chung của nang với người yêu và sự quyên sinh lúc còn son trẻ để bảo vệ tình yêu, bảo vệ sự trong trắng cho người mình yêu của nàng nên đã đặt tên cho dòng sông là “ sông Son”. Dân làng Phong Nha thấy cái tên rất hay và phù hợp với sự ra đời của dòng sông dù cho ngọn nước của dòng sông không ngời sắc đỏ như sông Hồng. Và cái tên sông Son được gọi cho tới ngày nay để gợi nhớ về mối tình son sắc thủy chung của người con gái cũng như sự thủy chung của dòng sông đêm ngày bồi đắp cho cuộc sống của dân làng Phong Nha ngày càng ấm no, trù phú.

Hôm nay, mỗi lần xuôi thuyền trên dòng Son, được thỏa sức đắm mình trong làn nước mát lành, xanh ngắt du khách lại được nghe những người lái đó trên sông Son kể về câu chuyện tình cảm động thủy chung đã làm nên huyền thoại một dòng sông.

Lê Hữu Lợi
Phòng VHTT huyện